در این اپیزود از پادکست ما به بررسی سیستم مجوز کار یا Permit to Work در محیط‌های صنعتی پرداخته‌ایم. این سیستم که به عنوان یکی از اصول مهم در واحدهای HSE به کار گرفته می‌شود، به منظور کنترل فعالیت‌های پرریسک و کاهش حوادث شغلی طراحی شده است. از جمله کاربردهای آن می‌توان به تفکیک فعالیت‌های روتین، غیرروتین و اضطراری، و مدیریت خطرات و اقدامات ایمنی اشاره کرد.
سیستم مجوز کار چیست؟
سیستم مجوز کار، فرآیندی است که برای ایمنی فعالیت‌هایی که در محیط‌های خطرناک انجام می‌شود، طراحی شده است. از طریق این سیستم، فعالیت‌ها به صورت رسمی با مجوزهای مکتوب مدیریت می‌شوند و با ارزیابی خطرات و نظارت بر اجرای صحیح فعالیت‌ها، از بروز حوادث جلوگیری می‌شود.
انواع مجوزهای کار:
سیستم مجوز کار شامل دو نوع مجوز اصلی است:
- پرمیت کار گرم: برای فعالیت‌هایی که تولید گرما و احتمال ایجاد آتش یا انفجار دارند، مانند جوشکاری.
- پرمیت کار سرد: برای فعالیت‌هایی که بدون تولید گرما و بدون خطر اشتعال هستند، مانند تعمیرات ساده.
اهمیت و نقش سیستم مجوز کار
با استفاده از سیستم مجوز کار، شرکت‌ها می‌توانند فعالیت‌های پرخطر را به صورت کنترل‌شده انجام دهند. این سیستم به خصوص در محیط‌هایی مانند انبارهای شیمیایی، فضاهای بسته، و کار در ارتفاع ضروری است و شامل بخش‌هایی همچون مستندسازی، آموزش، ممیزی و صدور مجوزهای مکتوب برای فعالیت‌های ایمن می‌شود.
برای آشنایی بیشتر با اجزای اصلی و نکات کلیدی اجرای سیستم مجوز کار و بررسی انواع مجوزهای مکمل که در شرایط خاص صادر می‌شوند، به این اپیزود گوش دهید و با چالش‌ها و راهکارهای پیاده‌سازی این سیستم در سازمان‌های مختلف آشنا شوید.
هشدار برای تازه‌کارها: اگر به تازگی در حال پیاده‌سازی این سیستم هستید، توجه ویژه‌ای به مستندسازی و تنظیم مسئولیت‌ها داشته باشید، زیرا اصلاح سیستم بعد از اجرا، چالش‌برانگیز خواهد بود.
اجزای اصلی سیستم مجوز کار
در سیستم مجوز کار یا Permit to Work، اجزای مختلفی به کار گرفته می‌شود تا اطمینان حاصل شود که فعالیت‌های پرریسک به شکل ایمن انجام می‌شوند. این اجزا شامل موارد زیر است:
- مستندسازی و فرم‌ها: مستندات سیستم مجوز کار شامل روش اجرایی، دستورالعمل‌ها، فرم‌های مجوز، و کاربرگ‌های ثبت سوابق است. این فرم‌ها باید به‌دقت تکمیل شوند و تمام اطلاعات ضروری برای ایمنی کار را در بر داشته باشند.
- آموزش‌های تخصصی و عمومی: آموزش‌های مربوط به سیستم مجوز کار به دو دسته عمومی و تخصصی تقسیم می‌شوند. آموزش‌های عمومی برای تمام پرسنل سازمان است تا به آگاهی لازم برسند، و آموزش‌های تخصصی برای تیم‌های صادرکننده و تأییدکننده پرمیت‌ها ارائه می‌شود تا با دقت لازم به کار بپردازند.
- کارت‌های هویتی صادرکننده پرمیت: تنها افراد مجاز می‌توانند مجوز کار صادر کنند، و این افراد کارت‌های شناسایی مخصوصی دارند که نشان می‌دهد آموزش‌های لازم را دیده‌اند و از صلاحیت کافی برخوردارند.
- ممیزی و نظارت: برای اطمینان از کارکرد صحیح سیستم مجوز کار، فرایند ممیزی و نظارت طراحی می‌شود تا تمامی فعالیت‌ها و اسناد به‌صورت دوره‌ای ارزیابی شوند.
مجوزهای مکمل (Complementary Permits)
علاوه بر پرمیت‌های اصلی (کار گرم و کار سرد)، برای برخی فعالیت‌ها مجوزهای مکمل هم لازم است. این مجوزها برای کارهایی که خطرات خاصی دارند و نیاز به دقت و تخصص ویژه دارند، صادر می‌شود. از جمله مواردی که به مجوزهای مکمل نیاز دارند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کار در ارتفاع: فعالیت‌هایی که در سطوح بالاتر از سطح زمین انجام می‌شود و خطر سقوط دارد.
- ورود به فضای بسته: ورود به مکان‌های محدود و بسته مانند تانک‌ها و مخازن که احتمال کاهش اکسیژن یا وجود گازهای سمی دارد.
- پرتونگاری: فعالیت‌هایی که به استفاده از اشعه‌ها یا مواد پرتوزا نیاز دارند.
- گودبرداری و حفاری: کارهایی که نیاز به حفاری و گودبرداری دارند و ممکن است خطراتی مانند فروریختن یا گازهای محبوس را داشته باشد.
روند آماده‌سازی و ایمن‌سازی کار
پیش از صدور مجوز کار، باید فرایند آماده‌سازی و ایمن‌سازی کامل شود. این مرحله شامل موارد زیر است:
- چک‌لیست ایمنی: مجموعه‌ای از سوالات ایمنی که برای هر نوع کار تعریف شده و شرایط لازم برای ایمن‌سازی کار را فراهم می‌کند.
- گازسنجی: در فعالیت‌های خاص، مانند کار در فضای بسته، اندازه‌گیری درصد گازهای سمی، میزان اکسیژن، و گازهای قابل اشتعال ضروری است.
- تجهیزات حفاظت فردی: تهیه و تأمین تجهیزات ایمنی شخصی متناسب با نوع فعالیت.
- تجهیزات اضطراری و آماده‌باش: اطمینان از حضور تجهیزات ایمنی نظیر خاموش‌کننده‌های آتش و ابزارهای امدادی.
صدور و تأیید مجوز کار
در مرحله نهایی، مجوز کار باید توسط تیم‌های مجاز صادر و تأیید شود. این امضاها شامل تأییدیه صادرکننده، مسئول ایمنی، سرپرست کار، و سایر افرادی است که در انجام کار دخیل هستند. همه این افراد تأیید می‌کنند که موارد ایمنی رعایت شده و شرایط برای شروع کار ایمن است.
بستن مجوز کار
بعد از اتمام فعالیت، مرحله نهایی بستن مجوز کار انجام می‌شود. در این مرحله موارد زیر بررسی می‌شوند:
- پاک‌سازی محیط کار و بازگرداندن تجهیزات به حالت اولیه
- بررسی و تأیید اینکه تمامی الزامات ایمنی و سیستم‌های ایمنی برقرار هستند
- ثبت سوابق کار انجام شده و هرگونه بازخورد برای بهبود سیستم در آینده
چرا سیستم مجوز کار در همه سازمان‌ها لازم است؟
به‌طور کلی، هر سازمانی که فعالیت‌های پرریسک انجام می‌دهد به سیستم مجوز کار نیاز دارد. این سیستم به‌عنوان یک ابزار پیشگیری از حوادث و مدیریت ریسک، کارآمدی بالایی دارد. در بسیاری از سازمان‌ها حتی بدون الزامات قانونی، سیستم مجوز کار به‌عنوان یک الزام سازمانی اجرا می‌شود.
چالش‌ها و موانع پیاده‌سازی سیستم مجوز کار
با وجود اهمیت سیستم مجوز کار، پیاده‌سازی و اجرای موفق آن ممکن است با چالش‌ها و موانعی روبرو شود. در اینجا به چند مورد از این چالش‌ها اشاره می‌کنیم:
- عدم آگاهی و فرهنگ‌سازی ناکافی: اگر کارکنان و مدیران سازمان از اهمیت سیستم مجوز کار و خطرات بالقوه عدم رعایت آن آگاهی نداشته باشند، احتمالاً این سیستم با مقاومت روبرو خواهد شد. آموزش و فرهنگ‌سازی نقش مهمی در پذیرش سیستم دارد و بدون آن ممکن است کارکنان سیستم را بیهوده یا وقت‌گیر بدانند.
- کاستی‌های آموزش و دانش فنی: برخی فعالیت‌های صنعتی به دانش تخصصی و آموزش‌های ویژه نیاز دارند. اگر آموزش‌های لازم برای صدور و استفاده از مجوزهای کار به‌خوبی ارائه نشود، کارمندان نمی‌توانند از این سیستم به درستی استفاده کنند.
- پیچیدگی فرایندها: اگر مراحل صدور مجوز پیچیده و زمان‌بر باشند، ممکن است کارکنان تمایلی به پیروی از آن نداشته باشند و از آن به عنوان یک فرآیند دست‌و‌پاگیر یاد کنند. این می‌تواند منجر به رعایت نکردن پروتکل‌ها و ایجاد شرایط ناایمن شود.
- نظارت و ممیزی ناکافی: سیستم مجوز کار نیازمند نظارت و ممیزی مداوم است تا از رعایت صحیح آن اطمینان حاصل شود. در صورتی که سازمان نظارت دقیقی بر اجرای این سیستم نداشته باشد، کارکنان ممکن است به‌مرور از قوانین فاصله بگیرند.
- فشار زمان و تولید: در برخی موارد، کارکنان و مدیران تحت فشار هستند تا پروژه‌ها را سریع‌تر به پایان برسانند. این فشار می‌تواند موجب شود که برخی افراد بدون گرفتن مجوز یا رعایت کامل مراحل ایمنی به انجام کار بپردازند که ممکن است خطراتی را ایجاد کند.
بهترین روش‌ها برای اجرای موفق سیستم مجوز کار
برای غلبه بر چالش‌ها و بهبود کارایی سیستم مجوز کار، می‌توان از بهترین روش‌های زیر بهره برد:
- آموزش مداوم و فرهنگ‌سازی ایمنی: سازمان‌ها باید با برگزاری کارگاه‌های آموزشی، جلسات منظم توجیهی و نمایش فیلم‌ها و پوسترهای ایمنی، کارکنان خود را به اهمیت ایمنی و سیستم مجوز کار آگاه کنند. این اقدامات می‌تواند به افزایش درک کارکنان از اهمیت این سیستم کمک کند و آنها را برای رعایت دقیق‌تر تشویق کند.
- ساده‌سازی مراحل صدور مجوز: فرایندهای سیستم مجوز کار باید تا حد امکان ساده و کاربرپسند باشند. استفاده از نرم‌افزارها و ابزارهای دیجیتالی می‌تواند فرایند صدور و پیگیری مجوزها را سریع‌تر و راحت‌تر کند. این کار باعث می‌شود تا کارکنان به راحتی بتوانند مراحل را دنبال کنند و از بار اداری کمتری برخوردار باشند.
- ایجاد سیاست‌های نظارتی قوی: نظارت و ممیزی مداوم بر فرایندهای مجوز کار می‌تواند از بروز خطاها جلوگیری کند. این نظارت‌ها باید شامل بازبینی‌های دوره‌ای، ممیزی داخلی، و پایش عملکرد سیستم باشد تا اطمینان حاصل شود که تمام کارکنان به اصول سیستم پایبند هستند.
- پاداش‌دهی و تشویق کارکنان متعهد: به کارکنانی که با دقت و تعهد کامل از سیستم مجوز کار پیروی می‌کنند، می‌توان پاداش‌هایی اهدا کرد. این پاداش‌ها ممکن است شامل پاداش‌های نقدی، امتیازهای تشویقی، یا حتی تقدیرنامه‌ها و نشان‌های ایمنی باشد.
- پشتیبانی از فناوری‌های جدید: استفاده از فناوری‌های پیشرفته مانند نرم‌افزارهای مدیریت مجوز کار، دستگاه‌های گازسنج پیشرفته، و ابزارهای ایمنی هوشمند می‌تواند دقت و سرعت اجرای سیستم مجوز کار را افزایش دهد. این فناوری‌ها می‌توانند اطلاعات را به‌روز نگه دارند و به کارکنان در رعایت اصول ایمنی کمک کنند.
نتیجه‌گیری
سیستم مجوز کار یکی از ابزارهای کلیدی برای ایجاد یک محیط ایمن و پیشگیری از حوادث در سازمان‌های صنعتی و پرریسک است. اجرای موفق این سیستم مستلزم همکاری تمامی سطوح سازمانی، از مدیریت تا کارکنان اجرایی، و وجود فرهنگ ایمنی قوی است. با رفع موانع، بهبود آموزش‌ها و استفاده از فناوری‌های مدرن، می‌توان سیستم مجوز کار را به شکلی موثرتر و کارآمدتر پیاده‌سازی کرد تا علاوه بر حفظ ایمنی کارکنان، بهره‌وری سازمان نیز افزایش یابد.
